nieuws
Column: GTA V en de satire die geen satire is

Door verdorvenheid is Grand Theft Auto V een kritische spiegel voor de maatschappij, maar ‘satire’ is geen toverwoord dat alle ellende rechtvaardigt.

Twee columnisten discussieerden afgelopen week in de Volkskrant over het morele standpunt van Grand Theft Auto V. Gamerecensent Peter Smolders betoogde dat het geweld in GTA V te ver gaat: het sadisme en seksisme schieten hun doel voorbij. Satirische functie of niet, GTA V is te verwerpelijk om een vermakelijk spel te zijn. Hierin citeert hij Greg Tito van The Escapist, die dit uitgebreider verwoordt. Smolders probeert zijn argument verder te staven met de angst voor de invloed die GTA V op kinderen zou uitoefenen, een argument waar Tito zich van afhoudt (Tito weidde verder uit in een opiniestuk).

Terecht wijst redacteur Peter van Ammelrooy in een reactie Smolders erop dat Grand Theft Auto niet voor kinderen gemaakt is. Sterker nog, eerder dit jaar noemde Smolders, tegenover een doelgroep van 14-18 jaar oud, Tomb Raider “De mooiste game ooit. Punt.”. Tomb Raider is evenzo een gewelddadig spel, met vele moorden en een poging tot verkrachting. (Van Ammelrooys punt dat Lara Crofts tieten integraal zijn voor Tomb Raiders success is een misser en was alleen relevant toen haar borsten steeds groter gemaakt werden. Smolders rept geen woord over Lara’s voorgevel en borsten zijn een vrij onvermijdelijke bijkomstigheid van een vrouwelijke hoofdpersoon.) Waarom zou Tomb Raider wel acceptabel zijn, maar GTA V niet? Hoe is GTA V anders?

Van Ammelrooy verdedigt het geweld en het seksisme in Grand Theft Auto met het panacee ‘satire’. Hij schrijft:

“In GTA V komt seksisme en sadisme voor, en er wordt wat afgevloekt. Ja, en? Het is een spel over misdadigers. Is het daarom slecht? Of heeft het een bedoeling, net als het naakt, het geweld en het immoreel gedrag in tv-series als Boardwalk Empire, Game of Thrones, Luther en Breaking Bad? Vermaak voor volwassenen, net als GTA V.”

Het naakt, de vrouwonvriendelijkheid en het onophoudelijke moorden heeft een bedoeling en is daarom gerechtvaardigd. Door de ellende worden we geconfronteerd met hoe slecht het eigenlijk met onze samenleving gesteld is. Wat is dan de bedoeling met sadisme en seksisme in GTA V? Van Ammelrooy geeft geen verklaring.

Voor de duidelijkheid: voor mij hoeven spellen niet aan enige of allerlei ethische normen te voldoen. Ik ben dol op virtueel geweld, maar overdadig gebruik hiervan, of van seksisme, kan simpelweg de spelervaring schaden. Het is afhankelijk van functie en context.

Het overdadige geweld in GTA V lijkt geen maatschappijkritisch punt te maken; daarvoor staan Michael, Franklin en Trevor te ver van de menselijke aard. Ze zijn te veel een karikatuur van een modern nihilistisch macho-ideaal, ‘ik steel en moord, want wat maakt het allemaal nog uit?’, en worden eerder een parodie op zichzelf dan op onze fascinatie met geweld. Het is daarom niet vreemd dat veel van het geweld als misplaatst en buitensporig wordt ervaren: de bedoeling ontbreekt. Dat mag de pret veelal niet drukken: gamers kunnen virtueel en wezenlijk geweld makkelijk onderscheiden. We zijn ten slotte niet allemaal moordlustige maniakken. Seksisme is daarentegen een ander verhaal.

De gameindustrie lijdt onder een onvergeeflijk vrouwonvriendelijke achterban. Een blik naar de reacties onder Carolyn Petits recensie van GTA V op Gamespot geeft dit voldoende weer. Het idee dat Grand Theft Auto vervolgens een satire op seksisme en vrouwonvriendelijkheid is, zou dan een goed teken moeten zijn. Het zou de gamers wereldwijd een lesje kunnen leren in seksisme. De vorm en omvang van de vrouwonvriendelijkheid in GTA laat echter te wensen over.

In Van Ammelrooys artikel en Niels ’t Hoofts recensie in nrc.next worden vergelijkingen gemaakt met andere moderne, cynische werken als Game of Thrones en The Wire. Het belangrijke verschil (en dit geldt tevens voor Tomb Raider) is dat deze tv-series vol zitten met volwaardige vrouwelijke personages. Natuurlijk, zij leven in een seksistische omgeving. In Game of Thrones is deze rolverdeling nog ouderwets, expliciet en daarom makkelijk te herkennen. Maar temidden van al het naakt en de vrouwonvriendelijkheid zitten ontwikkelde, uitgediepte vrouwelijke personages. Ze kunnen zelfstandig zijn of juist gekweld onder het juk van mannen, maar hun rol en individualiteit (of het gebrek daaraan) wordt tenminste getoond. In GTA V schitteren vrouwen in afwezigheid. Er is geen rolmodel of zelfs anti-held om mee te identificeren of te contrasteren. Grand Theft Auto V schiet zo in narratief tekort.

In het beruchte Damsel in Distress: Tropes vs Women in Video Games haalt Anita Sarkeesian het andere satirische standpunt onderuit: ironisch seksisme. Het motto: “I know that you know that I know that this is sexist” en dat het seksisme daarom acceptabel is.

“Ironic sexism is dependent upon the false assumption that people no longer really hold retrograde sexist beliefs, and therefore the very idea of sexism is now just a hilarious joke”

Veel gamers rechtvaardigen seksisme dat ze zien of zelf beoefenen met het idee dat seksisme toch weinig voorstelt, want we kunnen er al allemaal grapjes over maken. Maar in plaats van het ontkrachten van een negatief vrouwenbeeld, bevestigt GTA dit eerder. De gemengde reacties wijzen dit uit. Als we allemaal ‘de grap zouden snappen’, zouden gamers zich niet massaal zo verdorven gedragen tegenover vrouwen, zij het passief of actief. Voorlopig blijkt GTA meer een schouwspel te zijn van vrouwonvriendelijkheid dan een hilarische, gevatte parodie ervan.

En als je ervan overtuigd bent dat deze vrouwonvriendelijkheid louter een opzettelijk, creatief besluit was, stel jezelf de vraag: zou er evengoed 170 miljoen pond (de ongekend hoge ontwikkelingskosten van GTA V) geïnvesteerd worden in een spel met een vrouw in de hoofdrol, laat staan drie? Is er een uitgever die dit risico zou aandurven? Als je je afvraagt “waarom niet?”, tel dan maar eens het aantal prominente vrouwen op spelverpakkingen.

Je hóeft geen volwaardige vrouwelijke personages in je games te verwerken, maar de afwezigheid of slechte behandeling van een hele sekse is al gauw een narratieve tekortkoming en niet automatisch te verdedigen onder het mom van satire of parodie.

Het is makkelijk voor Van Ammelrooy en anderen om de goddeloze ellende van Grand Theft Auto V te rechtvaardigen als satire, maar dat betekent niet dat deze werkt of productief is. Satire is geen heilige intentie: het oeverloze geweld en de vrouwonvriendelijkheid zouden nog wel eens cynisme en slecht ontwerp kunnen zijn.