review
Recensie: The Fifth Estate

In The Fifth Estate speelt Benedict Cumberbatch de beruchte Julian Assange, beheerder van de klokkenluiderssite WikiLeaks. De film draagt de ideologie van de website uit, maar is onnodig ambivalent en afstandelijk.

The Fifth Estate verwijst naar een nieuw onderdeel van de machtenscheiding, waar de Trias Politica (de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) onderdeel van uit maakt. De vierde macht zou een controlerende zijn, een rol die normaal de pers vervult. De vijfde macht van de titel verwijst naar een noodzakelijke nieuwe controle, gezien de vierde in de ogen van Assange niet meer functioneert (Assange is niet alleen: Rob Wijnbergs De Correspondent had ook ‘De Vijfde Macht’ als werktitel). WikiLeaks functioneert als klokkenluidersportaal door klokkenluiders anonimiteit te bieden die schadelijke, maar geheime informatie willen publiceren. De site is het geesteskind van Assange, die als voorvechter van overheidstransparantie door Westerse regeringen als veiligheidsrisico werd bestempeld en nu om verschillende reden verscholen zit in de Ecuadoriaanse ambassade in Londen.

Onder het motto “Wat heeft een mens eraan als hij de hele wereld wint, maar er het leven bij inschiet?” is The Fifth Estate de volgende film in een reeks biografieën van belangrijke figuren (mannen) in de nieuwe media, à la The Social Network (Fincher, 2010) en Jobs (of: jOBS, Stern, 2013). Ieder zijn het films over lastige, ambitieuze genieën die telkens werk boven intimiteit verkiezen en daardoor hun omgeving vervreemden. Julian Assange is in The Fifth Estate, naar aanleiding van o.a. een boek van ex-Wikileaks-collega ‘Daniel Schmitt’, het schoolvoorbeeld van een egocentrisch en megalomaan heerschap. Hij zet alles op alles om zijn site succes- en betekenisvol te maken; indirect gaat hij zelfs over lijken. Het succes van The Social Network heeft overduidelijk nakomelingen geïnspireerd om hetzelfde thema voort te zetten van de complexe, getergde naarling die ironisch genoeg heel mooie en/of belangrijke dingen voortbrengt. Jobs overtuigde niet, omdat diens slechte karaktereigenschappen alleen als een verplichte toevoeging voelde in een verder lyrische biografie. Bij The Fifth Estate gaat het nog een stap verder, omdat er geen leuke personages zijn om medelijden mee te hebben en het onduidelijk is wat het doel is van Assanges verzet tegen bestuurlijke geheimhouding. Desalniettemin wordt zijn streven onophoudelijk als ernstig geportretteerd.

In tegenstelling tot de typische verfilmingen van het leven van wereldleiders is het lastig om bij personen als Assange, Steve Jobs of Mark Zuckerberg het maatschappelijke belang te duiden. De invloed van deze mensen op de samenleving is onmiskenbaar, maar desalniettemin minder tastbaar. The Social Network overwon het stigma van ‘een film over een gast die een website maakt’ en werd een intelligente, gelaagde en relevante film. Hoewel WikiLeaks explicietere politieke betrokkenheid heeft dan Apple of Facebook, is het aan de film zelf moeilijk op te maken waarom wat we zien zozeer van belang is. Het hele web van computers dat betrokken is bij het reilen en zeilen van WikiLeaks wordt in de film onhandig weergegeven als een kolossale kantoorruimte vol beeldschermen, in een poging om de omvang en de kwesties van een website tastbaarder te maken. Dit en de ietwat aangezette, moderne montagestijl kweken een averechts retrogevoel – alsof de website wordt gerund door typische jaren ’90 Hollywood-hackers.

Het is tevens lastig om betrokken te raken met de personages, omdat hun persoonlijkheden nooit naar voren komen of lijden onder stijf acteerwerk. Daniel Brühl vertolkt de onwaarschijnlijke hoofdrol van Daniel Domscheit-Berg. Door de vervreemding met Assange uit de ogen van de Duitse Domscheit-Berg mee te maken, zou deze effectief neergezet zijn, ware het niet dat Brühl zijn personage dwangmatig vertolkt. Zelfs Cumberbatch, de meest sexy man van het jaar met zijn achterban van miljoenen Cumberbitches, heeft moeite een volwaardig, organisch personage op poten te zetten, hoewel dat tevens door het hakkelende scenario kan komen. Het contrast met de sympathieke ambtenaren in het Witte Huis (vaardig gespeeld door Laura Linney en Stanley Tucci) die te lijden hebben onder de publicaties van WikiLeaks is dramatisch gezien onhandig, gezien het Assange-kamp niet eens degelijk is uitgewerkt. Voor de verandering speelt Carice van Houten een sympathieke (ze glimlacht meer dan eens), al dan wat korte rol als een IJslands parlementslid.